Μετασχηματισμός επιχείρησης είναι «κάθε ουσιώδης μεταβολή στα δομικά στοιχεία του επιχειρησιακού συστήματος, ήτοι στις εισροές, διαδικασίες, εκροές, οικονομική δραστηριότητα, φορέα και έλεγχο της επιχείρησης».

Οι μετασχηματισμοί των εταιρειών μπορούν να πραγματοποιούνται αποκλειστικά με τις κάτωθι νόμιμες διαδικασίες:

Α) Μετατροπές: η μεταβολή της νομικής μορφής του φορέα υπό την οποία λειτουργεί μία επιχείρηση χωρίς διαδοχή περιουσίας.

Μετατροπές που προβλέπονται από το νόμο

• ΑΕ σε ΕΠΕ Ν. 2190/1920 άρθρο 66, (Ν. 3190/1955 άρθρο 51)
• ΑΕ σε ΟΕ ή ΕΕ Ν. 2190/1920 άρθρο 66α
• ΕΠΕ σε ΑΕ Ν. 2190/1920 άρθρο 67 παρ. 1
• ΟΕ ή ΕΕ σε ΑΕ Ν. 2190/1920 άρθρο 67 παρ. 2  
• ΟΕ ή ΕΕ σε ΕΠΕ Ν. 3190/1955 άρθρο 53
• ΕΠΕ σε ΟΕ ή ΕΕ Ν. 4072/2012 άρθρο 283  
• ΕΕ σε ΟΕ Ν. 4072/2012 άρθρο 282
• ΟΕ σε ΕΕ Ν. 4072/2012 άρθρο 282Α  
• οιαδήποτε εταιρεία σε ΙΚΕ Ν. 4072/2012 άρθρο 107
• ΙΚΕ σε οιαδήποτε εταιρεία Ν. 4072/2012 άρθρο 106

Μετατροπές που δεν προβλέπονται από το νόμο

• Ναυτική εταιρεία σε οιαδήποτε εταιρεία.
• Οι μη έχουσες νομική προσωπικότητα σε οιαδήποτε εταιρεία.

Β) Συγχωνεύσεις και διασπάσεις: διαδοχή φορέα με παράλληλη διαδοχή (συνήθως καθολική) περιουσίας. Ο αρχικός φορέας παύει να υφίσταται.

• Στις συγχωνεύσεις ΑΕ (άρθρα 68-80 Ν. 2190/1920) περιλαμβάνονται α) η συγχώνευση με απορρόφηση, β) η συγχώνευση με σύσταση νέας εταιρείας και γ) η εξαγορά του άρθρου 79 Ν. 2190/1920 που εξομοιώνεται με συγχώνευση με απορρόφηση και στις διασπάσεις ΑΕ (άρθρα 81-89 Ν. 2190/1920) περιλαμβάνονται α) η διάσπαση με απορρόφηση, β) η διάσπαση με σύσταση νέων εταιρειών και γ) η διάσπαση με απορρόφηση και σύσταση νέων εταιρειών. γ)
• Στις συγχωνεύσεις ΕΠΕ (άρθρα 54-55 Ν. 3190/1955) Περιλαμβάνονται α) η συγχώνευση με απορρόφηση και β) η συγχώνευση με σύσταση νέας εταιρείας.
• Στις συγχωνεύσεις ΙΚΕ (άρθρα 108-115 Ν. 4072/2012) περιλαμβάνονται α) η συγχώνευση με απορρόφηση και β) η συγχώνευση με σύσταση νέας εταιρείας.

Γ) Μεταβιβάσεις επιχειρήσεων, κλάδων ή τμημάτων αυτών: Διαδοχή φορέα με παράλληλη διαδοχή (συνήθως ειδική) περιουσίας. Ο αρχικός φορέας συνεχίζει να υφίσταται.

Ορισμένες διατάξεις θεωρούν ως μεταβίβαση επιχείρησης την μεταβίβαση μόνο του ενεργητικού (assets) π.χ. ΑΚ 479 για την προστασία των δανειστών, ΠΔ 178/2002 για την προστασία των εργαζομένων 12, Καν (ΕΚ) 139/200413 και Ν. 3959/2011 για την προστασία του ανταγωνισμού.

Αντίθετα άλλες διατάξεις ιδίως φορολογικές θεωρούν ότι υπάρχει μεταβίβαση επιχείρησης μόνο όταν μεταβιβάζονται και οι υποχρεώσεις π.χ. άρθρο 5 παρ. 4 Ν. 2859/2000 περί ΦΠΑ 14 και άρθρα 52 και 54 παρ. 3(β) Ν. 4172/2013 περί φορολογίας εισοδήματος.

Η διαφορά έγκειται στο αν μεταβιβάζεται η εν ευρεία εννοία περιουσία ή η εν στενή έννοια.

Πάντως και στις δύο περιπτώσεις έχουμε μεταβίβαση συνόλου περιουσιακών στοιχείων δι’ ειδικής διαδοχής με συνέχιση του αρχικού φορέα.

Δ) Εξαγορές: Διαδοχή ελέγχου

Με τον όρο “εξαγορά” εννοείται η εξ επαχθούς αιτίας απόκτηση του ελέγχου μιας επιχείρησης. Οι δικαιοπραξίες που έχουν ως αντικείμενο την απόκτηση του ελέγχου μίας επιχείρησης δύνανται να διακριθούν στις εξής κατηγορίες:

• Πώληση της επιχείρησης: H πώληση του συνόλου ή των βασικών στοιχείων του ενεργητικού ή/και του παθητικού μιας επιχείρησης. Σε περίπτωση πολυκλαδικής επιχείρησης, συμπεριλαμβάνεται και η πώληση ενός ή περισσοτέρων κλάδων, δηλ. αυτοτελών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων.
• Συγχώνευση με απορρόφηση της επιχείρησης: Η πράξη, με την οποία η επιχείρηση χωρίς να τεθεί σε εκκαθάριση, μεταβιβάζει σε άλλη επιχείρηση (απορροφούσα) το σύνολο της περιουσίας της (ενεργητικό και παθητικό) έναντι απόδοσης στα πρόσωπα, που την ήλεγχαν (επιχειρηματίες, εταίροι, μέτοχοι) μειοψηφικών δικαιωμάτων συμμετοχής (π.χ. εταιρικά μερίδια, μετοχές) στην απορροφούσα. Συμπεριλαμβάνονται και οι διασπάσεις με απορρόφηση, η εισφορά επιχείρησης ή κλάδου αυτής σε αύξηση μετοχικού της αποκτώσας καθώς και η “εξαγορά” ΑΕ του άρθρου 79 Ν. 2190/1920, η οποία ναι μεν εξομοιώνεται από το νόμο με συγχώνευση, πλην όμως,  παρουσιάζει πολλά χαρακτηριστικά της πώλησης επιχείρησης.
• Πώληση δικαιωμάτων συμμετοχής στην επιχείρηση: H πώληση πχ εταιρικών μεριδίων, μετοχών στο βαθμό που μεταβιβάζεται στον αποκτώντα ο έλεγχος της επιχείρησης. Συμπεριλαμβάνονται και οι συμμετοχές σε αύξηση εταιρικού κεφαλαίου.
• Δικαίωμα της μειοψηφίας της ΑΕ να ζητήσει την εξαγορά των μετοχών της από την εταιρεία (άρθρο 49α Ν. 2190/1920).
• Δικαίωμα της μειοψηφίας της ΑΕ για εξαγορά των μετοχών της από τον πλειοψηφούντα μέτοχο (άρθρο 49β Ν. 2190/1920).
• Εξαγορά τών μετοχών της μειοψηφίας της ΑΕ από τον πλειοψηφούντα μέτοχο (άρθρο 49γ Ν. 2190/1920).
• Δημόσιες Προτάσεις: Με τον Ν. 3461/2006 ενσωματώθηκε στο εθνικό δίκαιο η Οδηγία 2004/25/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, σχετικά με τις δημόσιες προσφορές εξαγοράς μετοχών εισηγμένων προς διαπραγμάτευση σε οργανωμένες αγορές (Χρηματιστήρια). Ο Ν.3461/2006 εφαρμόζεται σε δημόσιες προτάσεις για την απόκτηση κινητών αξιών εταιρείας με καταστατική έδρα στην Ελλάδα της οποίας οι μετοχές είναι εισηγμένες σε ελληνική οργανωμένη αγορά (π.χ. Χρηματιστήριο). Ως δημόσια πρόταση ορίζεται εκείνη, που απευθύνεται στους κατόχους κινητών αξιών (μετοχών) μιας εταιρείας για την απόκτηση του συνόλου ή μέρους των αξιών αυτών. Ανάλογα με το εάν οι δημόσιες προτάσεις στοχεύουν στην απόκτηση ελέγχου ή έπονται αυτής διακρίνονται σε προαιρετικές και υποχρεωτικές αντίστοιχα.

ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΝΑΤΑΓΩΝΙΣΜΟΥ

Οι μετασχηματισμοί των επιχειρήσεων, ιδίως οι συγχωνεύσεις και εξαγορές, όταν καταλήγουν στη μεταβίβαση του ελέγχου τους σε άλλα πρόσωπα, είναι δυνατόν να επιφέρουν μεταβολές στη δομή της αγοράς, που δραστηριοποιούνται (π.χ. με τη δημιουργία μονοπωλίων ή ολιγοπωλίων), με αποτέλεσμα τον υπέρμετρο περιορισμό της ανταγωνιστικής ελευθερίας των λοιπών επιχειρήσεων.

Η προστασία του ελεύθερου ανταγωνισμού αποτελεί θεμελιώδη αρχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που συνδέεται άμεσα και με την αρχή της οικονομίας της ανοικτής αγοράς.

Όσον αφορά στις συγκεντρώσεις των επιχειρήσεων, ο σκοπός της νομοθεσίας επικεντρώνεται στη διατήρηση μιας ανταγωνιστικής αγοράς, μέσω της αποτροπής συγχωνεύσεων ή εξαγορών, που δύνανται να παρακωλύσουν σημαντικά τον αποτελεσματικό ανταγωνισμό.

Σχετική Νομοθεσία: Ο Κανονισμός (ΕΚ) του Συμβουλίου 139/2004 και ο Ν. 3959/2011 εφαρμόζονται στις περιπτώσεις «συγκέντρωσης επιχειρήσεων» (concentrations).

H έννοια της «συγκέντρωσης επιχειρήσεων» ερμηνεύεται με ευρύ τρόπο, ώστε να καλύπτει όχι μόνο τις συγχωνεύσεις και εξαγορές,  αλλά και όλες εκείνες τις πράξεις, που επιφέρουν μόνιμη μεταβολή στον έλεγχο των συμμετεχουσών επιχειρήσεων και συνεπώς, στη διάρθρωση της αγοράς. Το αντίστοιχο πεδίο εφαρμογής των ανωτέρω νομοθετημάτων εξαρτάται από το εάν οι συγκεντρώσεις έχουν ή όχι «κοινοτική διάσταση», δηλ. η δικαιοδοσία της ΕΕ και των κρατών μελών δεν είναι συντρέχουσα. Ο Κανονισμός (ΕΚ) 139/2004 καθιερώνει σαφή διαχωρισμό αρμοδιοτήτων, υιοθετώντας ένα σύστημα ενιαίου ελέγχου (one stop shop) από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ή τις Εθνικές Αρχές Ανταγωνισμού, ανάλογα με το εάν οι συγκεντρώσεις έχουν ή όχι «κοινοτική διάσταση», έννοια η οποία εξαρτάται από τους αντίστοιχους κύκλους εργασιών των συμμετεχουσών επιχειρήσεων.

ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΦΟΡΟΛΟΓΗΣΗ

Α) Στη μεταβίβαση (διαδοχή) επιχείρησης ( asset deal) καταβάλλονται οι εξής φόροι:

α) Φόρος εισοδήματος επί της υπεραξίας: – Φυσικά πρόσωπα: 15% επί του goodwill. – Νομικά πρόσωπα: 29% επί του συνόλου της υπεραξίας.

β) Έμμεσοι φόροι επί του συνόλου της αξίας: – Πώληση: Χαρτόσημο 2,4%. – Εισφορά σε υφιστάμενη εταιρεία: Φόρος συγκέντρωσης κεφαλαίου (ΦΣΚ) 1%. Επιπλέον αν υπάρχουν ακίνητα: – Αν ο μεταβιβάζων ασκεί επιχειρηματική δραστηριότητα και το ακίνητο είναι νεόδμητο: ΦΠΑ 23%. – Αν ο μεταβιβάζων δεν ασκεί επιχειρηματική δραστηριότητα ή το ακίνητο δεν είναι νεόδμητο: Φόρος Μεταβίβασης Ακινήτων (ΦΜΑ): 3%.

Β) Στη μεταβίβαση τίτλων (share deal) καταβάλλονται οι εξής φόροι:

α) Φόρος εισοδήματος επί της υπεραξίας Φυσικά πρόσωπα: 15% Νομικά πρόσωπα: 29% Ειδικά για τις εισηγμένες μετοχές ο φόρος εισοδήματος επιβάλλεται εφόσον ο μεταβιβάζων συμμετέχει στο μετοχικό κεφάλαιο της εταιρείας με ποσοστό τουλάχιστον 0,5%.

β) Έμμεσοι φόροι: Δεν οφείλονται χαρτόσημο, ΦΕΚ και ΦΠΑ. Ειδικά για τις εισηγμένες επιβάλλεται ειδικός φόρος 2% επί της αξίας των συναλλαγών.

ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΑ ΚΙΝΗΤΡΑ

Οι βασικοί φορολογικοί νόμοι που εφαρμόζονται στους μετασχηματισμούς και περιορίζουν διάφορα αντικίνητρα είναι οι εξής: α) Ν. 1297/1972 β) Ν. 2166/1993 γ) Ν. 4172/2013 (ιδιαίτερα άρθρα 52-56)

1. Οι ανωτέρω φορολογικές διατάξεις είναι προαιρετικές.
2. Ο φορολογούμενος δύναται να επιλέξει σε ποιόν νόμο θα υπαχθεί εφόσον βεβαίως εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του.
3. Οι επιχειρήσεις, που θα προκύψουν από τους μετασχηματισμούς θα πρέπει να είναι ΑΕ ή ΕΠΕ ή ΙΚΕ.

ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΚΙΝΗΤΡΩΝ

1. Ν.1297/1920

α) Μεταβίβαση επιχείρησης/κλάδου – Εισφορά κλάδου λειτουργούσας, πολυκλαδικής, οιασδήποτε μορφής επιχείρησης, σε λειτουργούσα ή συνιστώμενη ΑΕ. β) Μετατροπή – Οιασδήποτε μορφής επιχείρηση σε ΑΕ. – Οιασδήποτε μορφής επιχείρηση (πλην ΑΕ) σε ΕΠΕ. γ) Συγχώνευση – Με σύσταση νέας: Οιασδήποτε μορφής σε ΑΕ. Οιασδήποτε μορφής (πλην ΑΕ) σε ΕΠΕ. – Απορρόφηση: Οιασδήποτε μορφής από ΑΕ. Οιασδήποτε μορφής (πλην ΑΕ) από ΕΠΕ. δ) Εξαγορά ΑΕ – Αμφισβητείται. ε) Διάσπαση ΑΕ – Υπάγονται και οι τρεις μορφές διασπάσεων του 2190/1920. στ) Μεταβίβαση συμμετοχής/τίτλων Εκτός πεδίου εφαρμογής.

2. Ν.2166/1993

α) Μεταβίβαση επιχείρησης/κλάδου – Εισφορά κλάδου λειτουργούσας, πολυκλαδικής σε λειτουργούσα ΑΕ. β) Μετατροπή – Υποκατάστημα αλλοδαπής σε ΑΕ (δεν το δέχεται η νομολογία βλ. ΣτΕ 2776/2014 2145/2015). – Οιαδήποτε επιχείρηση σε ΑΕ. – Οιαδήποτε επιχείρηση σε ΕΠΕ. γ) Συγχώνευση – Σύσταση νέας: Οιαδήποτε επιχείρηση σε ΑΕ ή ΕΠΕ. – Απορρόφηση: Οιαδήποτε επιχείρηση σε ΑΕ ή ΕΠΕ. δ) Εξαγορά ΑΕ – ΑΕ από ΑΕ. ε) Διάσπαση ΑΕ – Διάσπαση με απορρόφηση. στ) Μεταβίβαση συμμετοχής/τίτλων Εκτός πεδίου εφαρμογής.

3. Ν.4172/2013 (Εφαρμόζεται μόνο εφόσον εμπλέκονται ΑΕ ή ΕΠΕ

α) Μεταβίβαση επιχείρησης/κλάδου – Εισφορά κλάδου Σημ. Η εισφέρουσα υποχρεούται να διατηρήσει τους τίτλους, που απέκτησε,  για τρία (3) τουλάχιστον χρόνια, εκτός αν αποδείξει ότι η μεταβίβαση των τίτλων δεν είχε ως σκοπό τη φοροδιαφυγή ή φοροαποφυγή. β) Μετατροπή – Υποκατάστημα σε νεοσυσταθείσα ΑΕ ή ΕΠΕ ή ΙΚΕ θυγατρικής τής εισφέρουσας το υποκατάστημα. Σημ. Η εισφέρουσα υποχρεούται να διατηρήσει τους τίτλους, που απέκτησε για τρία (3) τουλάχιστον χρόνια, εκτός αν αποδείξει ότι η μεταβίβαση των τίτλων δεν είχε ως σκοπό την φοροδιαφυγή ή φοροαποφυγή. H μετατροπή υποκαταστήματος σε εταιρεία με νομική προσωπικότητα, δεν προβλέπεται από το εταιρικό δίκαιο. γ) Συγχώνευση – Και οι δύο μορφές συγχώνευσης Σημ. Συγχώνευση μεταξύ διαφορετικών τύπων εταιρειών δεν προβλέπεται από το εταιρικό δίκαιο. δ) Διάσπαση – Και οι τρεις μορφές διάσπασης Σημ. Διάσπαση ΕΠΕ δεν προβλέπεται από το εταιρικό δίκαιο ε) Εξαγορά ΑΕ Εκτός πεδίου εφαρμογής στ) Μεταβίβαση συμμετοχής/τίτλων

4. Συμπληρωματικές προϋποθέσεις

α) Ν. 1297/1972 και Ν. 2166/1993 Κατώτατο εταιρικό κεφάλαιο των προερχομένων από μετασχηματισμό εταιρειών: AE: 300.000 ευρώ, ΕΠΕ ή ΙΚΕ: 146.735 ευρώ

β) Ν. 2166/1993 Οι μετασχηματιζόμενες εταιρείες θα πρέπει να έχουν τηρήσει διπλογραφικά λογιστικά βιβλία (Γ΄ κατηγορίας) και να έχουν συντάξει ένα τουλάχιστον ισολογισμό πριν τον μετασχηματισμό.

γ) Ν. 1297/1972 Οι τίτλοι (μετοχές ή εταιρικά μερίδια) των προερχομένων από μετασχηματισμό ΑΕ και ΕΠΕ θα πρέπει να είναι μη μεταβιβάσιμοι κατά 75% για 5 χρόνια.